خبرگزاری صومعه سرا (SCNA): آداب و رسوم گول گول چهارشنبه، آیین چهارشنبه سوری مردم گیلک زبان است، چهارشنبه سوری ریشه در آئین های کهن پایان سال دارد و به احتمال قوی بازمانده جشن ‘ فروردگان ‘ است که در دوره اسلامی با تغییر تقویم و تقسیم سال به ماه و هفته ، با حفظ اغلب عناصر باستانی ، در آخرین چهارشنبه سال قرار گرفته است .

اگرچه این روزها ؛ چهارشنبه سوری به جای جشن و شادی هرازگاهی به مجلس عزا و ماتم و شب عید را در بیمارستان گذراندن ختم می شود و برخی ها با شنیدن خبر ‘فردا آخرین چهارشنبه سال کهنه است’ رعشه بر اندامشان می افتد و بی اختیار می گویند خدا به خیر راضی باشد این اخر سالی را.

بچه ها نیز با خریدن فشفشه و ترقه از یک هفته قبل به استقبال چهارشنبه و یا بهتر بگویم به استقبال خطر می روند، انگار فراموش می کنند سوختن و کور شدن چشم پسر همسایه را در آخرین چهارشنبه سال گذشته که زجر و ناله های او گوش فلک را کر و دل همه را ریش کرده بود.

با این همه؛ بیان آداب و رسوم چهارشنبه سوری ، خاطره ای دلچسب از عشق و شور به زندگی در نزد گذشتگان و چراغی روشن در شب های تاریک آخرین روزهای زمستان است تا بدانیم زندگی همه اش ترقه ترکاندن نیست و به قول شاعر چشم ها را باید شست ، جهان را گونه ای دیگر باید دید.

چهارشنبه سوری نه تنها در گیلان بلکه در تمامی نقاط ایران برجسته ترین و پرشورترین رسم در مجموعه رسوم مقدماتی نوروز است که مهم ترین عنصر آن؛ آتش است و نامش نیز برگرفته از شعله های آتش است .

‘ سوری ‘ به معنی سرخی است و هم از این جهت در بسیاری از نقاط ، چهارشنبه سرخی نیز به آن می گویند. نام گیلانی چهارشنبه ‘ گولی گولی چارشنبه ‘ است که هم سرخی گل ها و هم سرخی شعله های آتش را به همراه دارد .

مردم پشته های کاه کنار هم می گذارند و هنگام غروب آتش می زنند سپس از روی آتش می پرند و می گویند ‘ گول گول چارشنبه سوری ‘ همه مردم آن شب شادی کرده و بعد در کنار سفره شام جمع می شوند. مرسوم است که در این شب در سفره باید هفت نوع خورشت و خوردنی باشد .

 سبزی و ماهی در این خته برای این شب و شب عید طبخ میشود. در بعضی نقاط پس از پریدن از روی آتش ظروف شکستنی معیوب را به دور می ریزند و دختران دم بخت را برای دقایقی از خانه بیرون می کنند تا در آن سال به خانه بخت بروند و ظرف آبی را هم که کنار آتش ها نهاده اند ، به زمین می پاشند.

 آب ، دومین عنصر مهمی است که به اشکال مختلف در مراسم چهارشنبه سوری در گیلان حضور دارد، در چهارشنبه سوری ظرف آبی از رودخانه یا چشمه به خانه می برند و بعضی هم هنگام بردن آب کلامی هم حرف می زنند و این آب را ‘ لال آب ‘ می نامند .

درمناطق تالشی زبان عنصری اسطوره ای به نام ‘ چارشنبه خاتون ‘ وجود دارد که با صفات ‘ گلابتون گیسوی بلند اندام زیبا ‘ و ‘ پری گیسو بلند خوش اندام ‘ و این گونه القاب توصیف می شود. چارشنبه خاتون با آب و برکت پیوند خاصی دارد ، این پری گیسو بلند در شب چهارشنبه سوری به هر خانه ای سر می زند و از غذاهای خاص چهارشنبه سوری که برایش گذاشته اند ، لقمه ای می خورد و برای خانواده هایی که خانه خود را در آستانه بهار و سال نو پاکیزه کرده اند ، دعا می کند و به آنها برکت می دهد. رسم است که شب چهارشنبه سوری مقداری از غذاهای خود را در ظرفی می گذارند و پشت در خانه یا اتاق قرار می دهند تا چارشنبه خاتون از آن بخورد و برایشان برکت بیاورد .

خریدن آینه ، اسفند و ماهی سفره هفت سین نوروز در شب چهارشنبه سوری را خوش شگون می دانند ، مردم گیلان این کار را با آداب خاصی انجام می دهند. معمولا اگر دختر دم بخت در خانه داشته باشند ، خریدن اسفند بر عهده اوست ، دختر از خانه بیرون می رود و از اولین دکان رو به قبله می پرسد’ اسفند داری ؟ ‘ و بی آنکه منتظر جواب بماند به راه می افتد و از دکان های دیگر تا هفت دکان همین سوال را می پرسد و سپس به سراغ اولی برمی گردد و از او اسفند می خرد. فروشنده هم این شعر را برایش می خواند: ‘ اسفن دو کون ، چاووش بیه ، تی مرد مار به هوش بیه ‘ یعنی اسفند دود کن و با آن طلسم ها را باطل کن تا چاووش بیاید و مادر شوهرت به هوش بیاد.

علاوه بر اسفند؛ آئینه ، آجیل ، سبزی و ماهی سفره هفت سین بسیاری از لوازم دیگر عید را هم شب چهارشنبه سوری تهیه می کنند به همین دلیل بازار فروشندگان و بازارهای هفتگی در گیلان بسیار گرم است و بازار چارشنبه سوری حال و هوای خاصی دارد .

معمولا بازار را چراغانی و آذین می بندند و هر فروشنده ای با شعر و ترانه ای به عرضه کالای خود می پردازد . بازارهای هفتگی پیش از نوروز را به هر روزی که منسوب باشد ‘ عید بازار ‘ می نامند.

‘شال اندازی ‘ هم از رسم های پرشور و زیبای چهارشنبه سوری در استان گیلان و اغلب مناطق ایران است که امروزه تا آبادی های دوردست کوهستانی و جنگلی عقب نشینی کرده و در همه جا معمول نیست ، شب که فرا می رسد پسران جوان شال یا دستمالی بر می دارند و برای شال اندازی و یا دستمال اندازی به خانه همسایه ها و اهل محله می روند .

معمولا سر راه گلی هم می چینند و به گوشه شال یا دستمال می بندند و آن را آهسته از در اتاق به داخل می اندازند و خود در گوشه ای پنهان می شوند، صاحبخانه مقداری آجیل چهارشنبه سوری و شیرینی و گاهی پول به جای گل در دستمال یا شال می بندد و آن را در آستانه در قرار می دهد و شال اندازان آن را بر می دارند و به سرعت دور می شوند.

فال گرفتن و خبرگیری از آینده نیز از رسم های چهارشنبه سوری در نقاط مختلف گیلان است. فال گوش ایستادن بر سر چهارراه ها و گفتگوی اولین رهگذران را به تناسب نیت خود تاویل کردن و فال کوزه گرفتن از این گونه رسم ها است .

رسم دیگر چهارشنبه سوری در گیلان ‘ قاشق زنی ‘ است که اگرچه امروزه بیشتر برای بچه ها جنبه تفریح و بازی دارد اما در اصل یک نوعی مراد خواهی بوده است؛ قاشق زن ها با موادی که ضمن قاشق زنی جمع می کردند ، آش می پختند و بین مردم تقسیم می کردند تا مرادشان برآورده شود.

در گذشته در شمال ایران قبل از ورود اقوام آریایی قوم بزرگ آمارد یا مارد تسلط داشتند که خود شامل چند شاخه بود, بزرگترین آنها اقوام خویشاوند آماردهای گل یا نژاد گیل در گیلان, آماردهای کادوس یا کاسپیان و  گلان در گیلان و غرب مازندران و آماردهای تپور یا دیلم در شرق مازندران بودند. آماردهایی که در مناطق کوهستانی گیلان و مازندران اقامت داشتند دیلمیان نامیده می شدند. بومیان ایرانی ساکن در شمال ایران بنا به دلایل متعددی بیشتر از دیگر نقاط توانستند در مقابل هجوم های بیگانگان از استقلال و هویت فرهنگی خود دفاع و پاسداری نمایند. نام های باستانی مثل گیل, دیلم , مارلیک, کاس و نام زیبای دریای کاسپیان همگی ماندگارانی از اجداد باستانی ما می باشند، آیین ها و سنت های کهنی چون چهارشنبه سوری, شب چله ، نوروز، مهرگان و جشن سده که عمری چند هزار ساله دارند همگی ریشه در آیین های ایرانی قبل از کوچ اقوام آریایی داشته و هرکدام نشانی از ایرانیان بومی را با خود به همراه دارند، که گیلان و مردم گیلان نقش مهمی در این هویت و تاریخ ملی دارند، عکس ارائه شده در بالا مربوط به جام مارلیک از آثار تاریخی و نشانه هویت این خطه تاریخی و فرهنگی است.

اما پس از چهارشنبه سوری ، دیگر همه در تدارک نوروز هستند ، کهنه کوزه های گلین را با خاکستر آتش چهارشنبه سوری به دور افکنده اند، گرد و غبار سال را از در و دیوار خانه زدوه اند.

دانه های گندم ، برنج و عدس در کاسه ها سبز شده اند تا به نشانه سر سبزی و برکت برخوان نوروزی نهند و تخم مرغ ها را رنگ قرمز زده اند تا در بساط هفت سین ، شادی و زایندگی و تداوم نسل را نمادی و نشانه ای آرمانی باشد و بچه ها را عیدانه و بازیچه ای دلنشین ، کودکان را در حد توان لباس نو پوشانده اند و یا جامه تمیز در برکرده اند و بزرگترها نیز خانه را به گل و سبزه آراسته و آب و جارو کرده اند.

خوشقدمان در راهند تا شاخه های شمشاد همیشه سبز بر در خانه ها ببندند، برگی از دفتر زمانه می خواهد ورق بخورد. و اینک صدای پای بهار می آید.

(خبر آرشیوی خبرگزاری صومعه سرا)

این مطلب را به اشتراک بگذارید: